ΠΥΛΗ ΚΑΤΑΝΟΥ
Ιερό της Παναγίας της Πλατανιώτισσας
«Χαίρε σκήτη βασιλική
Χαίρε Αχαιών ο Χρυσούς αιών
Χαίρε Καλαβρύτων η Ζωοδόχους Πηγή
Χαίρε Τρίμορφου της Παρθένου
Χαίρε τα Άγια των Αγίων
Χαίρε Άσπιλη Μεγαλοσπηλιώτισσα
Χαίρε Άφθορτη Πλατανιώτισσα
Χαίρε η ταπεινή των ορέων
Χαίρε η νίκη των δικαίων
Χαίρε σκήτη βασιλική»
«Βάθος μυστικών καλύβη αχειροποίητος φυλακή
επέλεξας ίνα διέλθης τον Σον βίον ισοβίτισσα.
Ιερόν γέγονεν ο λίθος, ναός το κούφιον δένδρον,
Θρόνος πλουμιστός το Σον φύλλωμα.
Αχτίδες νοητές Σοί πλέκουν τα εγκώμια»
Αλληλούια
Δημητρίου Πορφύρη
Γενική άποψη του ιερού της Παναγίας της Πλατανιώτισσας. Τρεις αιωνόβιοι πλάτανοι ενώθηκαν για να δημιουργήσουν ένα κοίλωμα που φιλοξενεί τον ιερό ναό.
Το ιερό προσκύνημα της Παναγίας της Πλατανιώτισσας έχει μία μοναδική ιδιαιτερότητα που το διαφοροποιεί από όλα τα ιερά της Ελλάδος.
Άγνωστος στον περισσότερο κόσμο, ο ιερός αυτός ναός στεγάζεται στο φυσικώς διαμορφωμένο κοίλωμα τριών υπεραιωνόβιων πλατάνων.
Αυτό το θαύμα της Φύσεως βρίσκεται στο καταπράσινο ομώνυμο χωριό της Πλατανιώτισσας του νομού Αχαΐας σε υψόμετρο 750μ.. Απέχει 12 χλμ. από το ξακουστό μοναστήρι του Μεγάλου Σπηλαίου. Ο ποταμός Κερυνίτης διασχίζει αυτή τη μαγευτική τοποθεσία δίνοντας ζωή στους αιωνόβιους πλατάνους. Η πρόσβαση στην Πλατανιώτισσα γίνεται από το Αίγιο μέσω μιας γραφικής ορεινής διαδρομής.
Ο μεγαλύτερος πλάτανος του ναού, σύμφωνα με το δασοπόνο κ. Κανελλόπουλο, είναι ένα από τα αρχαιότερα δένδρα της Ελλάδος, ηλικίας χιλιάδων ετών. Αρκετά πανάρχαια δένδρα σώζονται στη χώρα μας παρά την καταστροφική μανία του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτά τα δένδρα είναι έμψυχα και βρίσκονται εδώ για να μας θυμίζουν την ιερότητα της Φύσης. Εμείς οφείλουμε να τα προστατεύουμε και να τα διαφυλάσσουμε. Ας μη λησμονούμε, ότι η δενδρολατρεία στα πανάρχαια χρόνια ήταν πολύ σημαντική και συμβόλιζε τη Μητέρα Γη που προσφέρει τον καρπό της ζωής. Φημισμένος είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη, 2500 ετών, αφού κάτω από τα κλαδιά του εδίδαξε ο διάσημος γιατρός. Κάτω από ένα μεγάλο πλάτανο στη Γόρτυνα της Κρήτης, ο Ζεύς και η Ευρώπη τέλεσαν τους γάμους τους. (Κλίκαρε εδώ για τον πλάτανο της Γόρτυνας). Συνήθως στην αρχαιότητα το ιερό δένδρο στέκεται δίπλα στο βωμό ή μέσα στον περίβολο. Εξ άλλου το τέμενος ήταν ιερό άλσος.
Το ιερό προσκύνημα της Πλατανιώτισσας συνδυάζει την αρχαιοελληνική φυσιολατρεία με τη χριστιανική πίστη της αχειροποίητης κατασκευής διαφόρων λατρευτικών αντικειμένων χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση, όπως είναι η Ιερά Σινδόνη, και στην προκειμένη περίπτωση ο αυτοδημιούργητος ναός που στεγάζεται στο κοίλωμα του ιερού πλατάνου και η αχειροποίητη ξυλόγλυπτη εικόνα της Παναγίας με το Θείο Βρέφος που βρίσκεται επίσης στο εσωτερικό του Ιερού Πλατάνου. Ο ιερός ναός γιορτάζει τη Γέννηση της Θεοτόκου, στις 8 Σεπτεμβρίου.
Οι αιωνόβιοι πλάτανοι Η είσοδος του ιερού σε σχήμα αψίδας
Αυτός ο ιερός ναός δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου αρχιτεκτονικού οικοδομήματος αλλά είναι αυτοδημιούργητος και δεν στερείται θόλου, ούτε λοβώ, ούτε αψίδας. Στη βάση του μεγάλου ιερού πλατάνου και στον κορμό του σχηματίζεται το κενό μέσα στο οποίο υπάρχει ο ναός. Άλλος ένας μικρότερος πλάτανος σχηματίζει και αυτός ένα κοίλωμα μικρότερο, που ενώνεται με τον μεγαλύτερο.
Η περιφέρεια του μεγάλου πλατάνου είναι 17μ. και η συνολική περίμετρος των δύο φυσικών κρυπτών είναι 23μ. και η συνολική περίμετρος των δύο φυσικών κρυπτών είναι 23μ. Το κενό του μεγάλου πλατάνου εσωτερικά, αποτελείται από δύο άνισα μέρη που αντιστοιχούν στο Άγιο Βήμα και στον κυρίως ναό, ο οποίος ενώνεται με τη μικρότερη κοιλότητα του μικρότερου πλατάνου. Το μήκος εσωτερικά του ναού είναι 8μ. και το πλάτος του 3μ.
Μπαίνοντας στο ναό δεξιά και σε 3μ. ύψος θα δούμε αποτυπωμένη με μορφή ξύλινου ανάγλυφου (ξυλογλυπτική)την αχειροποίητη εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσης. Η εικόνα παραμένει αμετάβλητη στο πέρασμα των αιώνων, ενώ η υπόλοιπη περιοχή του πλατάνου, στο εσωτερικό, παρουσιάζει βλαστούς, φύτρες και αλλοιώσεις.
Η θαυματουργή εικόνα της Μεγαλοσπηλιώτισσας έχει άμεση σχέση με την Πλατανιώτισσα. Μονήαστήρι Παναγίας Μεγαλοσπηλιώτισσας
Το αξιοσημείωτο είναι ότι η εικόνα είναι πανομοιότυπη τόσο στις διαστάσεις όσο και στη μορφή μ’ αυτήν της εικόνας της Παναγίας Μεγαλοσπηλιώτισσας. Συγκρίνοντας τις δύο εικόνες, παρατηρούμε ότι οι εξοχές της Μεγαλοσπηλιώτισσας αντιστοιχούν στις εσοχές της Πλατανιώτισσας. Η εικόνα της Παναγίας Μεγαλοσπηλιώτισσας είναι από τις πρώτες αγιογραφίες της Χριστιανοσύνης, έργο του πρωτοπόρου αγιογράφου Αποστόλου Λουκά φτιαγμένη με κερί, μαστίχα και άλλα υλικά.
Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση και τις ιστορικές πηγές οι πατέρες Συμεών και Θεόδωρος, αδέλφια κατά σάρκα, γεννημένοι στις αρχές του 4ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη σπούδασαν ρητορική, φιλοσοφία και ποίηση, εγκατέλειψαν τα του κόσμου τερπνά και εφήμερα και ακολούθησαν τον μοναχικό βίο.
Αφού παρέμειναν στον Όλυμπο για αρκετό διάστημα πήγαν στην Όσσα. Αργότερα επισκέφθηκαν το Άγιον όρος και ύστερα βρέθηκαν στους Άγιους Τόπους και στο όρος Σινά. Το 340 μ.Χ. επέστρεψαν στα Ιεροσόλυμα και εκάρησαν μοναχοί. Ένα βράδυ είδαν, ο καθένας ξεχωριστά, το ίδιο όνειρο. Εμφανίστηκε η Παναγία συνοδευμένη, από τους απόστολους Παύλο, Ανδρέα και Λουκά, και τους προέτρεψε να ταξιδέψουν στην Αχαΐα με σκοπό να ανακαλύψουν την εικόνα που ο ίδιος ο Απόστολος Λουκάς αγιογράφησε. Σημειωτέον ότι ο Ανδρέας μαρτύρησε στην πρωτεύουσα της Αχαΐας και θεωρείται πολιούχος της Πάτρας ο δε Παύλος περιόδευσε κατηχώντας την Κόρινθο.
Οι ιερομοναχοί Συμεών και Θεόδωρος ακολουθώντας τη Θεία Εντολή, έφθασαν στην πόλη του Αιγίου και μετά κατευθύνθηκαν προς τα ορεινά, στις όχθες του Κερυνίτη ποταμού και το βράδυ βρήκαν κατάλυμα στο εσωτερικό της φυσικής κουφάλας ενός μεγάλου πλατάνου. Προσευχήθηκαν και πάλι για να λάβουν οδηγίες και την ίδια νύχτα σε όνειρο η Παναγία μετά των ιδίων Αγίων τους αποκάλυψε το μέρος και τον τρόπο που θα έβρισκαν την εικόνα του Λουκά την επονομαζόμενη Παναγία Μεγαλοσπηλιώτισσα. Ακολουθώντας τις οδηγίες πορεύθηκαν προς τον Βουραϊκό ποταμό. Εκεί συνάντησαν μία αγνή και άγια βοσκοπούλα την Ευφροσύνη, η οποία όταν τους είδε να πλησιάζουν προς αυτήν τους προσκύνησε και τους προσφώνησε με τα ονόματά τους. Μπροστά στην έκπληξή τους προσευχήθηκε και χτυπώντας στην πέτρα πάνω στην οποία καθόταν, ανέβλυσε άφθονο νερό. Η Ευφροσύνη τους έδειξε σ’ ένα σπήλαιο την εικόνα της Θεομήτορος. Οι Πατέρες έκτισαν ένα μικρό ναό και μερικά κελιά και σύντομα η Μονή εξελίχθηκε σ’ ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Ορθοδοξίας. Οι Άγιοι Πατέρες και η Ευφροσύνη ετάφησαν στο Μεγάλο Σπήλαιο και οι τίμιες κάρες τους διασώζονται έως σήμερα.
Αγιογραφίες στην Πλατανιώτισσα
Στο κοίλωμα του δευτέρου μικροτέρου πλατάνου ή φύση δημιούργησε ένα θολωτό χώρισμα που επικοινωνεί με τον κυρίως ναό.
Στη μακραίωνη ιστορία η Μονή της Μεγαλοσπηλιώτισσας δοκίμασε την καταστροφική μανία της φωτιάς πέντε φορές. Όμως η θαυματουργική εικόνα διέφευγε τον κίνδυνο κάθε φορά, αν και έχει κάπως μαυρίσει. Η πρώτη απόπειρα έγινε την εποχή της εικονομαχίας και η τελευταία επί γερμανικής κατοχής. (8 Δεκεμβρίου 1943). Οι ναζί αφού λεηλάτησαν τη Μονή, κατέκλεψαν το ναό και κατεκρήμνισαν 22 μοναχούς, δόκιμους και λαϊκούς. Συνέχισαν με το πρωτοφανές ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων (13 Δεκεμβρίου 1943). Επέστρεψαν κατόπιν στο Μοναστήρι βάζοντας φωτιά. Ευτυχώς η φωτιά έσβησε θαυματουργικά κι έτσι διασώθηκε η εικόνα της Παναγίας. Κάθε φορά που καταστρεφόταν η Μονή οι ευσεβείς χριστιανοί και οι μοναχοί τον ανήγειραν εκ νέου.
Συνεχίζοντας προς τα πίσω την αναδρομή στο ιστορικό της αποτύπωσης της εικόνας της Πλατανιώτισσας και τη σχέση της με τη Μεγαλοσπηλιώτισσα, βρισκόμαστε στην περίοδο της εικονομαχίας (8ος αι.) επί δυναστείας Ισαύρων. Οι τότε μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου για να αποφύγουν τους φανατικούς εικονομάχους περιόδευσαν στα γύρω χωριά, με τη θαυματουργή εικόνα προκειμένου να στηρίξουν στον αγώνα τους εικονόφιλους. Διανυκτερεύοντας και αυτοί κατά το παράδειγμα των κτητόρων τους Συμεών και Θεοδώρου στο εσωτερικό του Ιερού Πλατάνου, τοποθέτησαν την εικόνα στο φυσικό προσκυνητάρι που σχημάτιζε το λείο κοίλωμα του κορμού. Εκεί, βρέθηκε αποτυπωμένο αντίγραφο της εικόνας, πάνω στο ξύλο της εσωτερικής πλευράς του κορμού που διατηρείται αναλλοίωτο μέχρι και σήμερα, μετά από δέκα αιώνες.
Το παρών κείμενο μου εκδόθηκε στο Oxygen τεύχος 20 Απριλίου 2002. Οι αναλογικές φωτογραφίες ψηφιοποιήθηκαν
Βοηθήματα:
Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου-Συνοπτικόν Κτητορικόν. Εκδ. Ι. Μητροπόλεως Καλαβρύτων και Αιγιαλείας 1986.
Προσέγγιση του Ιερού Προσκυνήματος της Παναγίας της Πλατανιώτισσας. Πορφύρης Δημήτρης-Σταφυλά Πηνελόπη, Αθήναι 1999.
Εσωτερικό της Πλατανιώτισσας Για λόγους πυρασφάλειας το άναμμα των κεριών επιτρέπεται μόνο
στο εξωτερικό χώρο
Θέα από το εσωτερικό του ιερού πλατάνου. Στο βάθος οι χιονισμένες βουνοκορφές του Βουραϊκού.