ΠΥΛΗ  ΚΑΤΑΝΟΥ

   Αφού μετέφεραν στην επιφάνεια το μετάλλευμα άρχιζε η πρώτη χειροδιαλογή. Τα πλούσια μεταλλεύματα σε αργυρούχο μόλυβδο (45% - 55%) τα πήγαιναν κατευθείαν στα καμίνια. Τα δε κομμάτια με μικρή μεταλλική περιεκτικότητα τα απέρριπταν. Αυτά αποτελούσαν τους σωρούς εκβολάδων που συναντάμε σήμερα σε διάφορα μέρη. Οι αρχαίοι όμως επινόησαν μια μέθοδο αξιοποίησης των φτωχότερων μεταλλευμάτων (7% - 30%). Αυτή ήταν η διαδικασία του εμπλουτισμού στα εργαστήρια των μεταλλοπλυντηρίων (μεταλλοπλύσια). Τα φτωχά σε μετάλλευμα κομμάτια , στην αρχή τα θρυμμάτιζαν με σιδερένιους κόπανους πάνω σε μεγάλες μαρμάρινες πλάκες ή σε λίθινα γουδιά, εν συνεχεία τα άλεθαν σε μύλους από τραχίτη μετατρέποντάς το σε μικρούς κόκκους 1mm. Το τριμμένο μετάλλευμα το μετέφεραν στα πλυντήρια.

      Για τον τρόπο της λειτουργίας των πλυντηρίων έγραψε πρώτα επιστημονικά ο καθηγητής Κ. Κονοφάγος. Κατά την άποψή του υπήρξαν δύο ειδών πλυντήρια τα επίπεδα και τα ελικοειδή. Τα επίπεδα πλυντήρια έχουν σχήμα ορθογωνίου παραλληλόγραμμου, επιφάνειας 30-80 τμ Στην ψηλότερη πλευρά υπήρχε μια δεξαμενή νερού με 2 έως 8 οπές, γνωστές και ως ακροφύσια. Η στάθμη του νερού ήταν σταθερή πάνω από τα ακροφύσια για να μπορεί να ρέει το νερό μέσα σε ξύλινα κεκλιμένα ρείθρα με κοιλότητες. Εκεί στα ξύλινα ρείθρα ειδικευμένοι τεχνίτες στηριζόμενοι στην ιδιότητα των μετάλλων που είναι βαρύτερα της γαιώδους ύλης, έκαναν πλύση των κόκκων. Η γαιώδης ύλη παρασυρόταν με το νερό, οι δε βαρύτεροι κόκκοι πλουσιότεροι σε αργυρούχο μόλυβδο, κατακάθονταν στα βαθουλώματα του ξύλινου ρείθρου. Τότε τα συνέλλεγαν και τα άπλωναν να στεγνώσουν.

   Όμως από τις νέες ανασκαφές του Ε. Κακαβογιάννη διαπιστώθηκε ότι οι μεταλλωρύχοι στα ορθογώνια πλυντήρια χρησιμοποιούσαν πήλινες λεκάνες (όπως οι χρυσοθήρες) και έπλεναν το τριμμένο μετάλλευμα με αναδεύσεις μέσα στην δεξαμενή απομακρύνοντας σταδιακά την γεώδη ύλη  εμπλουτίζοντας σε αργυρούχο μόλυβδο το μετάλλευμα. Μετά τις διαδοχικές πλύσεις το νερό της δεξαμενής έκανε ένα κύκλο καθίζησης στο πλυντήριο ώστε να καταλήξει στην αρχική του θέση πεντακάθαρο από τις γήινες προσμίξεις που ήταν πλέον οι πλυνήτες, το δεύτερο παραπροϊόν της εκμετάλλευσης. Το πλυντήριο με άλλα λόγια ήταν μια σπουδαία εφεύρεση για την ανακύκλωση και τον καθαρισμό του νερού, δίνοντας απάντηση στο μεγάλο πρόβλημα της λειψυδρίας στην Λαυρεωτική και ταυτόχρονα στην μεγάλη ανάγκη νερού για την λειτουργία των μεταλλείων.

      Επειδή η Λαυρεωτική είναι εξαιρετικά άνυδρη κατασκεύαζαν στέρνες, δηλαδή κυκλικές στεγανές δεξαμενές κοντά στα πλυντήρια όπου συγκέντρωναν τα όμβρια ύδατα. Ορισμένες δεξαμενές είναι λαξευμένες στο φυσικό πέτρωμα και άλλες είναι χτιστές με λίθους και με επίστρωμα που εμποδίζει την απορρόφηση των υδάτων μέχρι σήμερα. Η στεγανότητα του κονιάματος έγινε αντικείμενο μελέτης από την Αμερικανίδα αρχαιολόγο-μεταλλουργό Martha Godway (Smisthonian Institute Washington) όπου παρουσίασε το θέμα σε μια σημαντική σύσκεψη του Ιδρύματος Υλικών Ερευνών στην Βοστώνη το 1992. Οι ειδικοί απεφάνθησαν ότι το κονίαμα αυτό λόγω στεγανότητας μπορεί να λύσει το πρόβλημα αποθήκευσης και των πυρηνικών αποβλήτων. Τα στεγανοποιητικά υλικά των αρχαίων είναι τα εξής: Η πρώτη επίστρωση ήταν από μίγμα χαλίκι, άμμο και ασβέστη και η δεύτερη επίστρωση περιείχε λιθάργυρο 30% αναμειγμένο με σιδηρομαγγανούχα, αργιλούχα και οξείδια του χαλκού και ψευδαργύρου. Αυτή η σύνθεση του κονιάματος μετά από 2.500 χρόνια αποδεικνύεται πρωτοποριακή και σύγχρονη για τις σημερινές ανάγκες. Το κονίαμα αυτό το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι και για την επίστρωση των πλυντηρίων της ανακύκλωσης και του καθαρισμού. Χάρη στην στεγανότητα του κονιάματος και στη μέθοδο ανακύκλωσης που εξασφάλιζε το σχήμα των πλυντηρίων, η απώλεια νερού ήταν ελάχιστη.

   Το κεκορεσμένο με γαιώδη ύλη λασπόνερο διοχετευόταν από το αυλάκι στην πρώτη δεξαμενή καθίζησης. Όταν γέμιζε η δεξαμενή η λάσπη καθόταν στον πυθμένα και το καθαρό νερό υπερχείλιζε στην δεύτερη δεξαμενή. Έλεγχαν τη ροή των υδάτων από τις οπές και από τα φράγματα των αυλακιών που τα άνοιγαν και έκλειναν ανάλογα με την περίσταση. Όλη αυτή η λειτουργία των πλυντηρίων φανερώνει άριστες γνώσεις υδροδυναμικής και υδραυλικής.

     Τα κατάλοιπα αυτών των τεχνολογικών εγκαταστάσεων δεν υστερούν στο κάλλος που έχουν τα πολιτιστικά μνημεία. Είναι μοναδικά στον κόσμο διότι είναι μόνιμες κτιστές κατασκευές και λαξευμένες στον βράχο. Παρόμοιες εγκαταστάσεις δεν βρέθηκαν πουθενά στον πλανήτη διότι οι υπόλοιποι λαοί στην αρχαιότητα και στον Μεσαίωνα χρησιμοποιούσαν ξύλινες κατασκευές οι οποίες δεν άντεξαν στο διάβα του χρόνου. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν φθάσει στην επιστημονική τελειότητα της μαζικής παραγωγής αργύρου και μολύβδου.