ΜΕΛΑΜΠΟΥΣ--ΜΕΛΑΜΠΟΔΕΙΟΝ

Μαντείο Μελάμποδος. Αιγόσθενα. - Αντίγρα

ΜΕΛΑΜΠΟΥΣ: ΠΡΩΤΟΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ - ΙΑΤΡΟΣ

ΚΑΙ ΤΟ

ΙΕΡΟΝ ΜΕΛΑΜΠΟΔΕΙΟΝ ΑΙΓΟΣΘΕΝΩΝ

Ο Μελάμπους, ο αρχαιότατος ψυχίατρος μάντις, υπήρξε τέταρτος απόγονος του Δευκαλίωνος και γενάρχης του μαντικού γένους των Μελαμποδιδών.Ήταν υιός του Αμυθάονος (υιού του Κρηθέως του Αιόλου) και της Ειδομένη . Η μητέρα του Μελάμποδος όταν εγεννήθη, άφηκεν αυτόν εις τόπον σύνδεδρον και ο ήλιος έκαυσεν τa πόδiα του, ώστε εγένοντο μελανά. Ο πατέρας του Μελάμποδος είχε μετοικήσει από την Θεσσαλία εις την Πύλο. Ο Μελάμπους κατοικούσε αρχικά στα κτήματα, όπου κοντά στο σπίτι του υπήρχε μια βελανιδιά με φωλιά φιδιών. Οι υπηρέτες εφόνευσαν τα φίδια, αλλά ο Μελάμπους πήρε τα μικρά τους και τα ανάθρεψε. Αργότερα καθώς κοιμόταν μια μέρα,τα φίδια τον πλησίασαν και με τις γλώσσες τους του καθάρισαν τα αυτιά του. Έτσι,κατόπιν όταν ξύπνησε, ήταν σε θέση να καταλαβαίνει την γλώσσα των πουλιών «και παρ’εκείνων μανθάνων προέλεγε τοις ανθρώποις τη μέλλοντη».

Οιωνός στα αρχαία σημαίνει πτηνό, μεταφορικώς δε τα μαντεία που συνάγεται από τους κρηγμούς και το πέταγμα των πτηνών. Ο όφις εθεωρείτο ιερό ζώο της Γης, καθώς μπαινοβγαίνει αθόρυβα στις γήινες ρωγμές.. Στους Δελφούς, η Πυθία κατέβαινε στο Άδυτο για να είναι σε επαφή με την γη, ενώ δίπλα της βρισκόταν πάντα ο λίθινος ομφαλός, ο τάφος του Πύθωνος. Για όποιο άτομο είχε μαντικές ικανότητες, είχε επιβιώσει η έκφραση, ότι διέθετε «πνεύμα Πύθωνος». Στα δελφικά νομίσματα δίπλα στον τρίποδα εικονιζόταν και ο ιερός όφις της Γης. Ο συμβολισμός του φιδιού πέρασε και στον Ασκληπιό. Με την έλευση του Χριστιανισμού τα ιερά σύμβολα των Ελλήνων δαιμονοποιήθηκαν.

Ο Μελάμπους έμαθε επίσης να μαντεύει και από τις θυσίες, αλλά και από τον Απόλλωνα, τον οποίο συνάντησε στον Αλφειό ποταμό. Ο Μελάμπους υπήρξε πατέρας του Άβαντος, δισέγγονος του Μελάμποδος ήταν ο περίφημος μάντις Αμφιάραος (κλικ). Σύμφωνα με τις έρευνες των ιατρών και καθηγητών του Πανεπιστημίου, Γεωργίου Τσουκάντα, Δ. Κουρέτη, οι οποίοι στηρίχθηκαν στην προσεκτική μελέτη των αρχαίων κειμένων, και τα διασωθέντα σχετικά αριστουργήματα τέχνης του 5ου π.Χ. αιώνος, απεκαλύφθη, ότι ωρισμένες σύγχρονες εφευρέσεις όπως η ψυχανάλυσις ήταν γνωστή στους Έλληνες ιατρούς από του 1400 π.Χ.

Τα αποτελέσματα της έρευνας και των ανακοινώσεων δημοσιεύθηκαν στα εξής επιστημονικά πρακτικά : «Η Ψυχοκαθαρτική Μέθοδος της ατεκνίας του Ιφίκλου από τον Μελάμποδα ». Περιοδικόν Πλάτων τεύχ.Β´, Ζ´,1955 και Ελληνική Ιατρική τόμ.24ος ,11ον,Θεσσαλονίκη. «Ο Πρώτος Έλλην ψυχοσωματιστής ιατρός». Ανακοίνωση στην Ιατροχειρουργική Εταιρεία Αθηνών 6-2-1957. «Ψυχιατρικαί και ψυχαναλυτικαί μέθοδοι στην προϊστορία». Ανακοίνωση στην Ιατρική Εταιρεία Ι.Κ.Α. (Αθήναι 1961). Πεπραγμένα του 5ου και 16ου Διεθνές Συνέδριον Ιατρικών Λογοτεχνών (1961-1971.

Σύμφωνα με τους ιατρούς ο μύθος των Προιτίδων και Μελάμποδος αποτελεί κατά τον 14ο π.Χ. αιώνα θεραπείες νοσημάτων ψυχογενούς αιτιολογίας. Ο βασιλεύς της Τίρυνθος Προίτος είχε 3 θυγατέρες την Ιφινόη, την Λυσίππη και την Ιφιάνασσα. Ήσαν ωραιότατες αλλά πολύ περιορισμένες λόγω αυστηρών ηθών του πατέρα τους Προίτου, ο οποίος και για να κολυμπήσουν ακόμα τους είχε κατασκευάσει υπόγειες στοές από τα ανάκτορα προς τη θάλασσα, όπου είχε κτίσει σε περίφρακτη και αθέατη ακτή, ιδιαίτερους κολυμβητικούς θαλάμους.

Την εποχή εκείνη ο Μελάμπους είχε μεταφέρει στην Πελοπόννησο την λατρεία του Διονύσου. Οι Προιτίδες μόλις ενηλικιωθήκαν εμάνησαν και επλανώντο ακόσμως , όπως οι άλλες Βάκχες, στα όρη της Αργολίδος. Διάφορες αιτίες της τρέλας των Προιτίδων αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς, επικρατέστερα είναι εκείνη που λέει ότι εμάνησαν διότι δεν εδέχθησαν τη λατρεία του Διονύσου. Δια τη θεραπεία των εκλήθη ο Μελάμπους από την Ηλία αλλά επειδή εζήτησεν ως αμοιβή το τρίτο του βασιλείου, ο Προίτος δεν εδέχθη.Το κακό όμως μεγάλωσε, εμάνησαν οι Προιτίδες περισσότερο και παρέσυραν ομαδικώς πλήθος γυναικών οι οποίες τράπηκαν προς τα βουνά της Αργολίδος, Αρκαδίας και όλης της Πελοποννήσου σχίζοντας τις ίδιες των σάρκες και κατασπαράζοντας τα βρέφη των. Ο Προίτος τότε μετεκάλεσε εκ νέου τον Μελάμποδα και εδέχθη να θεραπεύσει το κακό υπό βαρύτερους όρους, δηλαδή παραχωρεί εις τον Ιατρομάντη τα 2/3 του βασιλείου του.

Ο Μελάμπους εξαγνίζει τις Προιτίδες.

Δαχτυλίδι, 1ος αι. μ.Χ. Ο Μελάμπους, στο κέντρο της σύνθεσης, κρατώντας ανάποδα σφαγμένο χοίρο και κλαδί δάφνης εξαγνίζει τις κόρες του Προίτου: Ιφινόη, Λυσίππη και Ιφιάνασσα. Παρευρίσκονται ένας νέος και η νύμφη της πηγής από την οποία χρησιμοποιούν το νερό για τους καθαρμούς. Médailles et Antiques de la Bibliothèque nationale de France

Αμφιάραος και Μελάμπους.

Αριστερά ο Αμφιάραος και ο Μελάμπους εξαγνίζουν τις δύο από τις Προιτίδες που είναι μεταμορφωμένες σε δαμάλες, ενώ δεξιά συζητούν. British Library, Burney

Έτσι ο Μελάμπους επιστράτευσε τους ωραιότερους και δυνατότερους άνδρες του Άργους και εξώρμησεν εναντίων των μανεισών γυναικών. Δια αλαλαγμών, ενθουσιαστικών χορών και άλλων Διονυσιακών εκδηλώσεων ανάγκασε τις Προιτίδες να κατέλθουν στη Συκίωνα. Εκεί η Ιφινόη η πρεσβυτέρα απέθανε από τις ταλαιπωρίες ενώ οι δύο άλλες δια των ψυχοθεραπευτικών μεθόδων του Μελάμποδος ιάσθησαν. Άλλη εκδοχή ως τόπος θεραπείας αναφέρει ένα σπήλαιο στους Λουσούς της Κλειτορίας , πλησίον της Στυγός. Εκεί τις συνέλαβε και τις κατέβασε σε ένα ιερό της Αρτέμιδος όπου με απόρρητες θυσίες και καθαρμούς τις θεράπευσε. Οι κάτοικοι, λόγω του γεγονότος εκεί μέχρι των ιστορικών χρόνων λάτρευαν την «Ημερασίαν Αρτέμιδα». Αναφέρεται, ότι ο Μελάμπους χορήγησε στις Προιτίδες και Ελλέβορον.

Σύμφωνα με τη φαρμακολογία των βοτάνων ο Ελλέβορος ή Βέρατρο, κοινώς Στερογιάννι είναι φυτό που περιέχει τη Βερατρίνη, ουσία πολύ τοξική, τη Ζερβίνη, Ζερβικό οξύ, άμυλο και γκόμμα κλπ. Χρησιμοποιείται ως αναλγητικό, διουρητικό στην περίπτωση αρθριτισμού και ως καταπραϋντικό της καρδιάς. Είναι δυνατό καθαρτικό, εμετικό και πτερνιστικό.

Ο Μελάμπους επίσης πρώτος μεταχειρίστηκε το σίδηρο, το χαλκό, τη σκύλλα και το θαλάσσιο ύδωρ και άλλα προς θεραπεία των πασχόντων.Τρίτη παράδοση ως τελικό τόπο ιάσεως των Προιτίδων αναφέρει το άντρον των Ανιγρίδων Νυμφών (Λουτρά Καϊάφα κλικ), όπου ο Μελάμπους έρριψε τα απορρίμματα της καθάρσεως στον Άνιγρο ποταμό,τα νερά του οποίου έγιναν δύσοσμα και τα ψάρια μη φαγώσιμα. Η παράδοση αυτή συμπίπτει με την εκδοχή ότι οι Προιτίδες έπαθαν λέπρα ή εκζαματική δερματίτιδα από εκδίκηση της Αφροδίτης, επειδή εκαύχωντο, ότι ήσαν ωραιότερές της. Εδώ βλέπουμε ότι ο Μελάμπους εγνώριζε την ιαματική ιδιότητα του Καϊάφα ιδίως στα δερματικά νοσήματα. Το γεγονός αυτό της θεραπείας των τρελλών θυγατέρων του Πτοίτου έκανε μεγάλη εντύπωση στην αρχαιότητα και διεδίδετο από στόμα σε στόμα και από κείμενο σε κείμενο μέχρι και στην Ρωμαϊκή Περίοδο. Επιδέξιοι καλλιτέχνες του 5ου και του 4ου π.Χ. αιώνος έχοντας υπόψη αυτές τις παραδόσεις φιλοτέχνησαν σε αγγεία εξαίσιες παραστάσεις.

Δυστυχώς τα έργα αυτά βρίσκονται στο εξωτερικό, ένα δε μόνο στην Ελλάδα. Οι αρχαίοι Έλληνες ιατροί του 1400 π.Χ. εγνώριζαν επομένως την ψυχοθεραπεία, την ομαδική ψυχοθεραπεία, την ψυχοσωματική και την ψυχανάλυση. Ο καθηγητής ψυχιατρικής Δημ Κουρέτας ανακοίνωσε στο 16ο Διεθνές Συνέδριον Ιατρών Λογοτεχνών (Αθήναι 15-18 Απριλίου 1971) εργασίαν υπό τον τίτλο «ψυχοκατακλυσμική ή ενδοεκρηκτική μέθοδος θεραπείας των νευρώσεων (φοβιών), μέθοδος που ομοιάζει με εκείνη την οποία μεταχειρίστηκε πρώτος ο Μελάμπους προς θεραπεία της μανίας των Προιτίδων.

Ελλέβορος ο λευκός, Βέρετρο, Veratrum album. Είναι φυτό που περιέχει τη Βερατρίνη, ουσία πολύ τοξική.

Ο Μελάμπους και οι Προιτίδες στο ναό της Άρτεμης. Λουκανική νεστορίδα του Ζωγράφου Brooklyn-Budapest, περίπου 380 π.Χ. Νεάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / Παρίσι, Bibliothèque Νationale de France

Κατά μία άλλη παράδοση, ο αδελφός του Βίας θέλησε να πάρει για σύζυγό του την Πηρώ, αλλά ο πατέρας της Νηλέας ζήτησε να του φέρει ως δώρο τις αγελάδες του Ίφικλου Τότε ο Μελάμπους επεχείρησε να αρπάξει τα ζώα για λογαριασμό του αδελφού του. Τον συνέλαβαν όμως και τον φυλάκισαν. Προείπε όμως στον Ίφικλο ότι θα κατέρρεε η σκεπή της φυλακής του, κάτι που το πληροφορήθηκε από τα σκουλήκια. Τόσο πολύ κατέπληξε τον Ίφικλο αυτή η πρόβλεψη, ώστε ελευθέρωσε τον Μελάμποδα.

Στην Αλέα υπήρχε ναός της Αθηνάς, τον βωμό του οποίου έφτιαξε, σύμφωνα με την παράδοση, ο Μελάμπους. Σ' αυτόν παριστάνονταν η Ρέα και η Νύμφη Οινόη να κρατούν τον Δία μωρό. Η τοπική θεότητα Αλέα, που εξομοιώθηκε μετά με τη θεά Αθηνά, φαίνεται ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες. Έτσι εξηγείται ίσως η σχέση της με τον Μελάμποδα και η παρουσία στον ναό της αγαλμάτων του Ασκληπιού και της Υγείας που είχε φιλοτεχνήσει ο Σκόπας.

Βέρατρο ή Ελλέβορος ο λευκός, οικ. Κολχικωδών. Κοινώς Στερογιάννι. Veratrum album. Σε δάση της Μακεδονίας και της Πίνδου. Περιέχει τη Βερατρίνη ,πολύ τοξική.

ΜΕΛΑΜΠΟΔΕΙΟΝ ΙΕΡΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΙΓΟΣΘΕΝΑ

Στα Αιγόστενα ή Αιγόσθενα (νυν Πόρτο Γερμανό) της Μεγαρίδος, στις νότιες υπώρειες του μυθικού όρους Κιθαιρώνα (1409 μ.) μέσα στο αρχαίο οχυρό βρίσκονται τα ερείπια του ιερού του Μελάμποδος και το πρώτο ψυχοθεραπευτήριο της προϊστορικής Ελλάδας. Μία πρωτότυπη ερμηνεία που δίνεται από τον αείμνηστο φίλο (ερευνητής, φιλόλογος, ανθρωπολόγος) Δημήτρη Δημόπουλο σχετικά με την ετυμολογία των Αιγόστενων είναι ότι η λέξη σημαίνει «κατακλυσμένα στενά». Πράγματι, τα Αιγόσθενα βρίσκονται στα στενά μεταξύ των βουνών Κιθαιρώνα και Πατέρα απέναντι από τις σεισμογενείς Αλκυονίδες νήσους.

Τείχη, πύργοι και άλλα λείψανα οικοδομών βρίσκονται σήμερα καταποντισμένα μέσα στη θάλασσα και μπορεί κανείς κολυμπώντας να τα θαυμάσει. Στον Κιθαιρώνα εκτυλίχθηκαν πολλά και σημαντικά γεγονότα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Ο Κιθαιρών ονομάστηκε έτσι από τον αρχαιότατο βασιλιά των Πλαταιών. Εθεωρείτο ο Κιθαιρών ιερό βουνό του Διονύσου, επειδή εβάκχευσαν εκεί οι Μαινάδες. Εκεί σκοτώθηκαν από τον Απόλλωνα τα παιδιά της Νιόβης, εκεί εγκατέλειψε ο άσπλαχνος βασιλιάς Λάϊος τον γιό του, τον Οιδίποδα, εκεί ο Ηρακλής ανδρώθηκε κοντά σε βοσκούς.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, σε μία σπηλιά που βλέπει προς τα βορειοδυτικά, δηλ., προς την κατεύθυνση του Ελικώνα, υπήρχε το μαντείο των Σφραγιτίδων Νυμφών και της Κιθαιρώνιας Ήρας. Εκεί δόθηκε ο χρησμός και επικαλέστηκαν τη βοήθεια της Ήρας και των Νυμφών για να νικήσουν τους Πέρσες στις Πλαταιές.Τα Αγόσθενα είναι κατάφυτα από πεύκα και ελαιώνες που φτάνουν μέχρι την πεντακάθαρη θάλασσα, Ο επισκέπτης μπορεί να συνδυάσει πεζοπορία, μπάνια και αρχαιολογικές εξορμήσεις. Η ιστορία των Αιγοσθένων δεν είναι πολύ γνωστή, καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου. Οι μόνες αναφορές που έχουμε είναι από τον Παυσανία στα «Αττικά» και από τον Ξενοφώντα στα «Ελληνικά».

Ιερόν Μελάμποδος στα Αιγόσθενα.Το ιερό αυτό επιβίωσε μέχρι και την Ρωμαϊκή εποχή, ενώ επάνω του ανηγέρθη αργότερα χριστιανική βασιλική μετά δε και την δική της ερείπωσή της εκτίσθηκε το νυν εκκλησάκι της Αγίας Άννας.

Το ιερό του Μελάμποδος, ιδρυμένο μέσα στο Πελασγικό οχυρό. Αργότερα οι Αθηναίοι ξανάχτισαν το φρούριο μεγαλοπρεπές, με την κλασσική ορθογώνια δόμησι. Στο βάθος δεσπίζει ο όρος Πατέρας.

Τμήμα του οχυρωματικού τείχους Αιγόσθενα. Στο βάθος δεσπόζει ο μυθικός Κιθαιρώνας.

Υπέρυθρη Α/Μ φωτογραφική με το Kodak B/W Infrared φίλμ με Canon A-1 με 25 R φίλτρο.

Το Μελαμπόδειον βρίσκεται μέσα στο οχυρό των Αιγόσθενων και είναι από τους ελάχιστους αρχαιολογικούς χώρους όπου σύγχρονα σπίτια συνυπάρχουν μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Ο Παυσανίας μνημόνεψε τα Αιγόσθενα μόνο χάρη του Μελαμποδείου ιερού και της ετήσιας γιορτής. Εντύπωση του έκανε πως η τοπική λατρεία είχε αποστερήσει τον Μελάμποδα την ιατρο-μαντική του ιδιότητα. Άγνωστη παραμένει η ιδιοτυπία της λατρείας. Στα αυτοκρατορικά χρόνια, σε νόμισμα των Αιγοσθένων, απεικονίζεται ένα παιδί θηλαζόμενο από κατσίκα. Ίσως πρόκειται για ένα θεϊκό βρέφος που το εγκατέλειψαν στον Κιθαιρώνα και που το μεγάλωσε θεόσταλτη αίγα. Μερικοί πιστεύουν πως το τοπωνύμιο Αιγόσθενα οφείλεται στον τοπικό θεό που ήταν αρχικά αιγόμορφος και το όνομα Μελάμπους αποτελεί υπαινιγμό στην αρχική φύση του θεού ως μαυρόποδος κατσικιού. Ας σημειωθεί ότι ο Διόνυσος είχε και το επίθετο μελάναιγις, η λατρεία του οποίου παρέμειναν στενά σχετισμένοι οι τράγοι. Ίσως ο αιγόμορφος Μελάμπους του Κιθαιρώνος αρχικά ήταν διαφορετικός θεός από τον αργείο μάντι Μελάμποδα, προς τον οποίο αργότερα ταυτίστηκε.

Μολονότι ο Μελάμπους έδρασε κυρίως στην Αργολίδα, στα Αιγόσθενα σώζονται κατάλοιπα ενός ιερού του. Εκεί ο Μελάμπους ή ένας εκ των απογόνων του δια της ψυχοκαθαρτικής μεθόδου θεράπευσε τον Άλκαθο, βασιλέα των Μεγάρων,( από το γένος των Πελοπιδών ) πάσχοντα από μελαγχολία .Του χορήγησε μάλιστα γάλα αιγών που έτρωγαν ελλέβορο. Στην περιοχή φυτρώνει ο ελλέβορος και στην αρχαιότητα ονομαζόταν «Μελαμπόδιον χόρτον».

Το ιερό του Μελάμποδος ήταν ιδρυμένο μέσα σε πελασγικό τείχος, με πολυγωνική δόμηση της Πελασγικής εποχής. Αργότερα οι Αθηναίοι ξαναχτίσανε το φρούριο μεγαλοπρεπές, με την κλασσική ορθογώνια δόμηση. Το ιερό επιβίωσε μέχρι και την Ρωμαϊκή εποχή, ενώ επάνω του ανηγέρθη αργότερα χριστιανική βασιλική με χρήση αρχαίου υλικού, μετά δε και την δική της ερείπωση κτίσθηκε το σημερινό εκκλησάκι της Αγίας Άννας. Στο εκκλησάκι βρίσκονται εντοιχισμένες αρκετές επιγραφές του Μελαμπόδειου ιερού, μια από αυτές αναφέρει το όνομα «Μελαμπόδωρα Αχέλωνος». Επίσης μεγάλοι ενεπίγραφοι λίθοι έχουν χρησιμοποιηθεί ως παραστάδες και ιδίως ως υπέρθυρο στο εκκλησάκι της Αγίας Άννας. Στον 4ο μ.Χ. αιώνα το αρχαίο ιερό υπήρχε ακόμα στη θέση του κρίνοντας από το χάλκινο ανδριάντα που έστησαν οι αιγοσθενίτες προς τιμή του Φλαβίου Κωνσταντίνου. Το μαρμάρινο βάθρο βρέθηκε από τον Αν. Ορλάνδο στα θεμέλια της βασιλικής. Στην πρωτοχριστιανική εποχή για να γίνει αποδεκτή η καινούρια θρησκεία από τους κατοίκους συνήθιζαν να κτίζουν τους ναούς στις ίδιες θέσεις όπου υπήρχαν οι ναοί των αρχαίων αφού τους γκρέμιζαν πρώτα (ες έδαφος φέρειν). Οι τοποθεσίες των ιερών δεν ήταν τυχαίες, χρησιμοποιούσαν την αστρονομία, την γεωμετρία, την γεωδαισία, και τα μαθηματικά. Άλλοι αρχαίοι ναοί δεν είχαν την ίδια τύχη, τα δομικά υλικά είχαν καταλήξει στα ασβεστοκαμίνια.

Κρίνοντας τις λέξεις που κρύβουν τα μαντεία όπως Πυθία, Δελφοί και χρησιμοποιώντας στοιχεία Γλωσσολογίας, Γενεαλογίας, και Γεωμυθολογίας μπορεί κανείς να χρονολογήσει την έναρξη λειτουργίας των μαντείων (αντίθετα με την συμβατική ιστορία) σε εποχή όχι νεότερη της 4ης χιλιετίας! Στην βαθύτατη και άγνωστη ελληνική προϊστορία διαβλέπουμε παράλληλα και μία διαδοχή θεοτήτων προστάτιδων της μαντικής και θεραπευτικής τέχνης. Από την Γη, τον Πάνα και την Θέμιδα, μέχρι τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο.Τα παλαιότερα όμως μαντεία της Ελλάδος ανάγονται στην Νεολιθική εποχή, πράγμα το οποίο μαρτυρεί και η συχνά σωζόμενη πολυγωνική δόμηση των τειχών τους. Η χρονολόγηση αυτής της δομικής τεχνοτροπίας στην -2η χιλιετία στηρίζεται στην ίδια συμβατική άποψη: Aφού η κατεργασία τέτοιων πολυγωνικών ογκόλιθων απαιτούσε εξαίρετη γνώση Γεωμετρίας και εργαλεία μεταλλικά, δεν θα μπορούσε να λάμβανε χώρα πριν από την ευρωπαϊκή εποχή του Μετάλλου. Είναι όμως γνωστό, ότι τα μέταλλα (πλην των ευγενών) οξειδούνται με τον χρόνο και τελείως αφανίζονται .

Πηγές: Παυσανίου «Αττικά».

«Ωγυγία ή Αρχαιολογία» Αθ. Σταγειρίτη

«Στο Άδυτο των Ελληνικών Μαντείων» Δημ. Δημόπουλος

«Επιστήμη και Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα». Γεωργίου Τσουκαντά

"Απολλόδωρου Βιβλιοθήκη". Βιβλίο Α´11-14.

Οι φωτογραφίες ελήφθησαν με αναλογική φωτογραφικά μηχανή Canon A και οι διαφάνειες ψηφιοποιήθηκαν

Εντοιχισμένη στο εκκλησάκι Αγίας Άννας ενεπίγραφη αρχαία λίθος από το ιερό του Μελαμποδείου και σημαίνει « Μελαμποδώρα Αχέλωνος »

Ψηφιδωτό δαπέδου εκτεθειμένο στα στοιχεία της φύσης.

Στα θεμέλια της βασιλικής, βρέθηκε εντοιχισμένο ένα μαρμάρινο βάθρο με την επιγραφή "τον μέγιστον και θεότατον αυτοκράτορα Φλάβιον Κλαύδιον Κωνσταντείον, τον κύριον, η πόλις αιγοσθενειτών".

Αρχαίο δομικό υλικό από το Μελαμπόδειο ιερό χρησιμοποιημένοι ως παραστάδες και ιδίως ως υπέρθυρο στο εκκλησάκι.

Ο επιβλητικότερος πύργος του οχυρού των Αιγόσθενων.

Η άρτια και επιμελημέμη κατασκευή της τοιχοποιϊας άντεξε στις πολιορκίες και στα στοιχεία της φύσεως

Α/Μ Υπέρυθρες φωτογραφίες (Αναλογικές) με το High Speed Infrared B/W film με το κόκκινο 25 R φίλτρο. Οι φωτογραφίες ψηφιοποιήθηκαν με το scanner Hewlett-Packard